SŁOWNIK
Wszystko w jednym miejscu
A-D
Abrewiacja — skrócenie wyrazu lub grupy wyrazów w tekście, np. cdn., itd., itp.
Abrewiatura — system skrótów stosowanych w piśmie albo w nutach wykorzystywany celem zaoszczędzenia miejsca.
Adjustacja — przygotowanie materiału tekstowego do druku.
a. redakcyjna — merytoryczne i stylistyczne opracowanie treści.
a. techniczna — oznaczenia, uwagi oraz wskazówki techniczne dotyczące sposobu składania, łamania tekstu i drukowania.
Afisz — ogłoszenie, plakat, zawiadomienie itp., zazwyczaj drukowany jednostronnie
w większym formacie.
Akapit — wcięcie tekstu na początku nowego ustępu; grupa wierszy rozpoczynająca się wierszem akapitowym a zakończona wierszem końcowym.
Akcent — patrz znaki akcentowe.
Akcydens — druk okolicznościowy, np. formularz, afisz, zaproszenie, etykieta, itp.
Album odbitek kliszowych — zbiór kartek z naklejonymi odbitkami klisz służący
do ich identyfikacji.
Anons — ogłoszenie, reklama.
Antykwa — krój pisma wzorowany na starorzymskich napisach o pionowo zestawionych, zaokrąglonych i zróżnicowanych pod względem grubości liniach rysunku.
mediewalowa - zwana również renesansową - nazwa grupy pism dwuelementowych
o niewielkiej różnicy między cienkimi i grubymi kreskami liter.
Apla — powierzchnia zadrukowana przez pełne pokrycie farbą (bez półtonów); blacha cynkowa o gładkiej powierzchni, służąca jako forma w technice druku wypukłego.
Apostrof — znak graficzny w kształcie górnego przecinka, oznaczający zanikłą samogłoskę (np. l'ange, zamiast le ange) lub oddzielający końcówkę w wyrazach obcych (np. Verne'a, savoir vivre'u).
Arkusz autorski — jednostka miary pracy autorskiej, zawierająca 40 000 znaków
lub 3 000 cm ilustracji, lub 700 wierszy poezji. Praca autorska w formie maszynopisu powinna być wykonana na papierze formatu A4, jednostronnie i zawierać 30 wierszy na stronie. W każdym wierszu powinno znajdować się 60 znaków, w tym spacje.
22 strony takiego maszynopisu tworzą arkusz autorski. Arkusz autorski zawiera 40 000 znaków - liter, cyfr, znaków interpunkcyjnych i spacji. Do arkusza autorskiego
nie zalicza się tytułów i żywej paginy. W przypadku treści graficznej przyjmuje się,
że jednemu arkuszowi odpowiada 3000 cm2.
Arkusz drukarski — jednostka wielkości produkcji drukarskiej, obejmująca liczbę kolumn mieszczących się na arkuszu papieru AB2 zadrukowanym dwustronnie,
lub liczbę kolumn mieszczących się na jednostronnie zadrukowanym arkuszu papieru formatu AB1.
Arkusz wydawniczy — jednostka miary obliczania objętości materiału w publikacji. Dotyczy całego materiału - zarówno dostarczonego przez autora jak i przez wydawcę. Arkusz wydawniczy zawiera 40 000 znaków lub 3000 cm2 grafik lub 700 wierszy poezji.
Asymetryczny układ — patrz układ graficzny.
Autoryzacja — zatwierdzenie przez prelegenta lub mówcę tekstu napisanego
z ustnie wygłoszonych wypowiedzi; zatwierdzenie przez autora tekstu adaptacji
lub pracy, która uległa większej przeróbce redakcyjnej; zatwierdzenie przez autora tekstu przekładu na język obcy.
Bękart — (określenie gwarowe) niepełny wiersz końcowy ustępu umieszczony
na początku kolumny lub łamu w kolumnie wielołamowej.
Bibliografia — wykaz książek lub czasopism obejmujących całość piśmiennictwa (ogólna) lub poszczególne działy wiedzy (specjalna) z podaniem podstawowych danych wydawniczych.
Bibliologia — nauka o książce.
Bigowanie — czynność introligatorska polegająca na wyciśnięciu rowka w miejscach zagięcia papieru, kartonu lub tektury; karton okładkowy biguje się przed użyciem
do oprawy.
Blokowy układ — kompozycja typograficzna, w której pewne partie treści
(szczególnie w akcydensach) tworzą kształty prostokątów.
Blokowanie — wstawianie w skład ręczny odwróconych czcionek dla założenia miejsca na brakujące lub nieczytelne litery. Przy łamaniu - rezerwowanie miejsca
dla wstawienia klisz lub tabel.
Błąd zecerski — zniekształcenie wyrazu lub treści wskutek przestawienia
czy opuszczenia liter, przestawienia wierszy lub ustępów. Usterki wynikłe
z nieprzestrzegania zasad technologicznych i wskazówek adiustacji.
Boczek — boczna lub wewnętrzna wydzielona część tabeli objaśniająca treść rubryk poziomych.
Borgis (burgos) — stopień pisma wielkości 9 punktów.
Broszura — w terminologii bibliotekarskiej książka o objętości do 64 stronic, zeszytych wraz z okładką przez grzbiet; w drukarstwie, książka w okładce miękkiej (kartonowej).
Brewier — stopień pisma wielkości 11 punktów.
Brylant — stopień pisma wielkości 3 punktów.
Cal — znak graficzny w kształcie dwóch skośnych górnych kresek o ściętym poziomo dolnym zakończeniu.
Chemigrafia — metoda otrzymywania klisz do techniki druku wypukłego z rysunków lub fotografii sposobem fotochemicznym i mechanicznym; zakład,
w którym wykonuje się klisze.
Chorągiewkowy układ — kompozycja typograficzna, która charakteryzuje się jednym bokiem tworzącym linię pionową a drugim o linii nieregularnej.
Chromolitografia — litografia wielobarwna.
CMYK — zestaw podstawowych kolorów stosowanych w poligrafii.
W wyniku ich mieszania można otrzymać teoretycznie każdą inną barwę.
Ten model kolorów polega na połączeniu czterech podstawowych barw: Cyan (jasnoniebieski), Magenta (purpurowy), Yellow (żółty), blacK (czarny).
Copyright (by...) — formuła określająca właściciela praw autorskich.
Cycero — jednostka miary typograficznej równa 12 punktom; stopień pisma wielkości 12 punktów.
Cyrylica — alfabet wschodnio- i południowosłowiański (druga odmiana) stworzony
na bazie dużego alfabetu greckiego (majuskuły). Powstał na przełomie IX-X wieku.
Od imienia apostoła Słowian południowych, św. Cyryla-Konstantego,
nazwano go cyrylicą, choć nie był jego autorem.
Cytat — przytoczony dosłownie wyjątek z obcego tekstu lub wypowiedzi ustnej,
zwykle ujęty w cudzysłów.
Czasopismo — druk ukazujący się periodycznie w określonych terminach,
pod tym samym tytułem, zaopatrzony w numerację ciągłą. W zależności
od częstotliwości ukazywania się, czasopismo może być dziennikiem, tygodnikiem, dwutygodnikiem, miesięcznikiem, kwartalnikiem lub rocznikiem.
Czcionka — podstawowy materiał zecerski w składzie ręcznym; prostopadłościan wykonany ze stopu drukarskiego, drewna lub tworzyw sztucznych.
Czcionki afiszowe — czcionki większych stopni, używane do składu afiszów; podcięte czcionki z wystającymi częściami ponad słupek (np. akcent nad literą Ś wersalik);
przewieszone w kursywie lub w piśmie kaligraficznym wystające w prawo
lub lewo części oczka (poza słupek).
Dedykacja — notatka autora poświęcająca komuś swoje dzieło.
Defekty — zdekompletowane lub uszkodzone czcionki.
Diament — albo diament - stopień pisma równający się 4 punktom typograficznym.
Diakrytyczne znaki — patrz znaki akcentowe.
Diapozytyw — pozytyw fotograficzny wykonany na materiale przezroczystym.
Ditto — znak powtórzenia w postaci dwóch przecinków dolnych, wyjustowanych
na środku wyrazu, do którego się odnosi.
Dodatek (suplement) — uzupełnienie do jakiegoś dzieła (np. encyklopedii)
lub czasopisma, omawiające obszerniej wybrane zagadnienia.
Dorobić wiersz — w przypadku wystąpienia przy łamaniu niepełnego wiersza końcowego (tzw. bękarta) na początku kolumny, dopisanie tekstu
lub powiększenie odstępów między wyrazami w wierszach poprzedzających wiersz końcowy pełny w innym ustępie dla uzyskania wiersza dodatkowego.
Druk — proces sporządzania odbitek z formy drukowej przy użyciu farb graficznych. Rozróżnia się trzy podstawowe techniki: druk wypukły, płaski i wklęsły; odbitka wykonana z formy drukowej; w języku prawnym - utwór graficzny odbity sposobem mechanicznym lub środkami chemicznymi, przeznaczony do rozpowszechniania.
Drukarnia — zakład produkcyjny przemysłu poligraficznego, wykonujący prace wchodzące w zakres drukarstwa;
akcydensowa - drukarnia wykonująca wszelkie roboty okolicznościowe zwane akcydensami;
dziełowa - zakład (lub wydział), którego zakres produkcji obejmuje książki i broszury;
gazetowa - zakład (lub wydział) wykonujący czasopisma i gazety, drukowane najczęściej na maszynach rolowych (rotacyjnych).
Drzeworyt — drewniany klocek (bukszpan, grusza), na którego powierzchni wyryto rysunek. Części wypukłe pokryte farbą przenoszą rysunek na papier; odbitka wykonana z gotowego do druku klocka.
DTP — określenie to pochodzi od angielskiego zwrotu „desktop publishing”
i oznacza zakres prac związanych z przygotowaniem na komputerze materiałów
do druku, m.in. projektowanie stron, skład i łamanie, nanoszenie korekt, przygotowanie zdjęć, przygotowanie plików postcriptowych (PS) lub najczęściej PDF do drukarni.
Dwuśrednian — stopień pisma odpowiadający 28 punktom typograficznym.
Dywiz — krótka kreska pozioma używana przy przenoszeniu wyrazów i łączeniu wyrazów kilkuczłonowych (inaczej przenośnik lub łącznik);
łącznik - znak przeniesienia części wyrazu z jednego wiersza do drugiego.
Dzieło — dokument zawierający tekst słowny, ilustracje, zestawienia, utrwalony
na papierze; wydawnictwo jedno- lub wielotomowe o różnorodnej tematyce
i znacznej objętości.
Dziennik — patrz czasopismo.
E-I
Edytorstwo — publikowanie dzieł drukiem; obejmuje rozwijanie inicjatywy wydawniczej, przygotowanie redakcyjne tekstów do składu, tworzenie lub udział
w tworzeniu najwłaściwszej dla dzieła zewnętrznej formy wydawniczej.
Egzemplarz roboczy — maszynopis wydawniczy przeznaczony do składania.
Ekslibris — (z łac. ex libris - z księgozbioru), kompozycja graficzna z inicjałami
lub nazwiskiem właściciela księgozbioru, o niewielkich rozmiarach, naklejany zwykle na wewnętrznej stronie okładki.
Ekspozycja — czas, w którym przy procesach fotomechanicznych światło odbite
od oryginału pada na materiał światłoczuły.
Epilog — końcowe powiadomienie o zdarzeniach, które miały miejsce później
niż akcja przedstawiona w głównej części utworu; zakończenie.
Errata — błędy, omyłki w druku lub piśmie; załączony do książek wykaz błędów zauważonych po zakończeniu druku i ich sprostowanie.
Etykieta — nalepka na towarze lub jego opakowaniu, rodzaj znaku towarowego
z oznaczeniem nazwy, wytwórni i ceny.
Faksymila — odtworzony dokładnie dokument lub podpis; klisza lub pieczątka odtwarzająca własnoręczny podpis.
Falcowanie — złamywanie (składanie) arkusza papieru po zadrukowaniu, celem otrzymania żądanego formatu z kolejną numeracją stronic.
Firet — rodzaj drobnego justunku, którego stopień jest równy szerokości.
Fleksodruk (druk fleksograficzny, druk anilinowy) — odmiana druku wypukłego, którego cechą charakterystyczną jest elastyczna forma drukowa i stosowanie rzadkich farb rozpuszczalnych w spirytusie.
Folia — bardzo cienkie arkusze wykonane z metali szlachetnych (lub nieszlachetnych), przeznaczone do wytłaczania tekstów lub ozdób na okładkach sztywnych; specjalny papier pokryty substancją wiążącą i posypany proszkiem metalowym, przeznaczony do wytłaczania; cienka blaszka metalowa, na której można drukować techniką fleksograficzną (może być połączona z podłożem papierowym).
Folder — patrz składanka
Foliał — książka drukowana lub rękopiśmienna w formacie folio. Potocznie książka dużego formatu.
Fonetyczne znaki — czcionki znaków specjalnych, służących do oznaczania wymowy w językach obcych.
Font — Potocznie zapis kroju pisma w postaci cyfrowej. Kompletny zestaw wszystkich liter alfabetu, cyfr, znaków interpunkcyjnych i znaków specjalnych zawartych w danym kroju pisma.
Forma drukowa — prosta lub okrągła, metalowa lub z innego tworzywa powierzchnia z wypukłym, wklęsłym lub płaskim rysunkiem, przeznaczonym do drukowania;
do druku wypukłego kolumna lub zestaw kolumn przeznaczonych do drukowania;
do rozbiórki kolumna po wydrukowaniu przeznaczona do segregacji materiału zecerskiego do kaszt.
Format — wielkość, wymiary papieru, książki, kolumny składu; albumowy format,
w którym szerokość wyrobu jest większa od długości; druku wymiary szerokości
i długości w jednostkach miary metrycznej arkusza papieru przeznaczonego do druku;
składu wymiary składu zecerskiego podane w jednostkach miary typograficznej;
znormalizowany format papieru lub tektury ustalony normą.
Format książki — pojęcie określające długość i szerokość książki, powstałe wraz
z pojawieniem się jej w formie kodeksu. Format bibliograficzny wprowadzony został
z chwilą wynalezienia i zastosowania papieru do pisania ksiąg; zależy od tego,
ile razy arkusz papieru (odpowiadający rozmiarami rozpiętości ramion papiernika) został złożony. I tak 1° (plano) — arkusz nie został złożony i ma 2 stronice, czyli 1 kartkę; 2° (folio) — arkusz złożony 1 raz i ma 4 stronice, czyli 2 karty; 4° (quarto) — złożony 2 razy i ma 8 stronic czyli 4 karty; 8° (octavo) — złożony 3 razy i ma 16 stronic, czyli 8 kart. Normalizacja formatów papieru spowodowała że format bibliograficzny zastąpiono formatem bibliotecznym, o którym decyduje długość grzbietu książki: 16° do 20 cm,
8° od 20 do 25 cm, 4° od 25 do 35 cm, 2° powyżej 35 cm.
Formularz — druk do wypełniania, blankiet służący do pracy w biurach i urzędach.
Fotooffset — metoda sporządzania form drukowych do offsetu za pomocą fotografii reprodukcyjnej.
Fotoskład — patrz skład fotograficzny.
Fototypia — dawna nazwa światłodruku.
Frakcje — czcionki cyfr, liter lub znaków o odpowiednio zmniejszonym oczku, odlane na dolnej lub górnej linii pisma podstawowego, używane do składania wzorów matematycznych odnośników, wskaźników itp.
Fraktura — jedna z odmian pisma gotyckiego.
Frontyspis — strona poprzedzająca kartę tytułową książki, zawierająca niekiedy spis dzieła, portret autora, ilustrację lub tytuł ogólny wydania; ilustracja całostronicowa (najczęściej jako wklejka) umieszczona obok karty tytułowej; w starych drukach — karta tytułowa wykonana techniką miedziorytniczą.
Garmond (garmont) — stopień pisma odpowiadający 10 punktom typograficznym.
Garnitur pisma — komplet pisma jednego kroju, obejmujący pismo proste (zwykłe), pochyłe (kursywę), pół grube (grube) wszystkich stopni.
Gazeta — pismo codzienne lub czasopismo ukazujące się częściej niż raz w tygodniu.
Gilosz — rysunek złożony z różnych kombinacji linii, jako tło przy druku papierów wartościowych i banknotów, wykonywany sposobem mechanicznym
w celu utrudnienia ich fałszowania.
Gęstość optyczna — stopień zaczernienia (krycia) materiału fotograficznego.
Gilotyna — krajarka jednonożowa, maszyna introligatorska służąca do cięcia papieru, obcinania druków i książek w procesie oprawy introligatorskiej.
Głagolica — pierwsza odmiana alfabetu słowiańskiego, wywodząca się z greki, powstała w IX wieku.
Główka — czcionki górna część czcionki posiadająca oczko; tabeli górna, wydzielona część tabeli, zawierająca objaśnienia dotyczące poszczególnych kolumn.
Gotyk — odmiana pisma łacińskiego, właściwa epoce stylu gotyckiego, odznaczająca się charakterystycznymi dla niego elementami ornamentacji.
Grafika — techniki artystyczne polegające na powielaniu rysunku wykonanego
w metalu, drewnie lub na kamieniu litograficznym (np. miedzioryt, drzeworyt, litografia);
użytkowa - artystyczne projekty wyrobów poligraficznych, jak oprawa książki, okładka, obwoluta, plakat, opakowanie itp.
Gramatura — ciężar jednego metra kwadratowego wytworu papierniczego
(bibułki, papieru, kartonu, tektury) wyrażony w gramach.
Grażdanka — alfabet rosyjski wzorowany na cyrylicy, obecnie stosowany w Rosji
oraz m.in. w Bułgarii, Serbii, na Ukrainie, w Kazachstanie, Białorusi, Mołdawii, Macedonii oraz Laponii.
Grotesk — krój pisma o jednakowej grubości kreski rysunku, bez zakończeń szeryfowych.
Gryf — herb drukarzy, fantastyczny twór o ciele uskrzydlonego lwa i głowie orła, trzymającego dwa tampony do nadawania farby.
Hasło — krótki tekst wyróżniony graficznie w treści czasopisma; w słowniku
lub encyklopedii - tytuł informacji (wyraz), która jest przedmiotem wyjaśnienia.
Heliograwiura — rodzaj druku wklęsłego, zbliżony do rotograwiury.
Kopię, pigmentową przenosi się na płytę miedzianą. Rolę rastra rotograwiurowego spełnia proszek asfaltowy.
Iluminacja — barwna ilustracja, inicjał, winieta lub ornament w średniowiecznych rękopisach i inkunabułach.
Ilustracja — reprodukcja rysunku, obrazu lub fotografii.
Imprimatur — formułka stosowana po dokonaniu ostatniej korekty, wyrażająca zgodę na druk; zezwolenie cenzury kościelnej na publikację książki o treści religijnej uwidocznione w postaci wydrukowanego akceptu.
In continuo — składać w ciągu, bez akapitu.
Indeks — podjustowana litera we wzorze matematycznym lub chemicznym;
skorowidz.
Inicjał — początkowa większa, często ozdobna, litera tekstu rozpoczynającego część książki lub artykuł w czasopiśmie.
Inkunabuły — najstarsze księgi, które powstały w okresie od wynalezienia druku
do r. 1500.
Inserat — ogłoszenie w czasopiśmie.
Interlinie — materiał justunkowy (ślepy) używany do powiększania odstępów między wierszami składu, grubości od 1 do 4 punktów, długości od 1/2 do 7 kwadratów.
Introligatornia — dział zakładu poligraficznego lub samodzielne przedsiębiorstwo zajmujące się oprawą książek i wykończenia druków.
Italika — patrz kursywa.
J-M
Jednostka monotypowa podstawowa — wielkość stała systemu setowego;
set równa się 1/12 cala angielskiego (0,013894 cala), jednostka podstawowa stała — 1/18 seta, równa 0,0007716 cala.
Jednostka monotypowa — wielkość zmienna systemu setowego,
służąca do określania szerokości liter i justunku monotypowego; równa się 1/18 ema (firetu monotypowego).
Justowanie — wyrównywanie odległości między literami i wyrazami w tekście.
Tekst może być wyrównany do lewego lub prawego marginesu lub obydwu marginesów łącznie.
składu linotypowego wprowadzenie zmian w odstępach między wyrazami lub zapełnienie justunkiem miejsc niedrukujących, umożliwiające maszynie odlanie wiersza.
składu ręcznego wypełnianie odpowiednim justunkiem odstępów między wyrazami lub wolnych miejsc poza tekstem, w celu otrzymania wiersza o określonej szerokości.
Kalendarium — zasadnicza część kalendarza zawierająca podział roku na miesiące, tygodnie i dni, z oznaczeniem świąt, imion, rocznic itp.
Kapitaliki — czcionki o rysunku liter dużych (wersalików) lecz o wielkości
i grubości oczka liter małych (bez wydłużeń górnych i dolnych).
Kapitałka — ozdobny pasek bawełniany lub jedwabny, umieszczony u góry
i u dołu grzbietu wkładu książkowego dla wzmocnienia oprawy.
Karta tytułowa — pierwsza, a w przypadku stosowania przedtytułu — trzecia stronica dzieła, zawierająca tytuł główny, nazwisko autora, instytucję wydawniczą,
miejsce i rok wydania.
Kerning — proces regulacji świateł międzyliterowych. Manipulacja tekstem polegająca na zmniejszeniu (częściej) lub zwiększeniu odstępu między literami lub liniami tekstu. Polega na odmiennym od standardowego kształtowaniu odstępów między niektórymi parami znaków, np. między A i W, w celu uzyskania tekstu składającego się z optycznie równoodległych liter. Jest tym ważniejszy im większy jest stopień pisma.
Kolofon — informacje wydawnicze dotyczące opracowania redakcyjnego
i technicznego książki; w starych drukach - notatka umieszczona na końcu dzieła, zawierająca tytuł dzieła, nazwisko autora, miejsce i rok wydania oraz nazwisko drukarza.
Kolonel — stopień pisma równy 7 punktom typograficznym.
Kolumna — złamany skład zecerski o określonej szerokości i długości, z ewentualnymi kliszami i tabelami, jedno- lub wielołamowy, opatrzony paginą lub bez paginy.
pełna kolumna o formacie zasadniczym całkowicie wypełniona składem, kliszami itp.;
na rozwarciu dwie kolejne kolumny (parzysta i nieparzysta) występujące w książce obok siebie;
niepełna kolumna niecałkowicie wypełniona składem lub składem z kliszami;
rozkładowe dwie kolejne kolumny (parzysta i nieparzysta) odpowiadające środkowym stronicom składki (sfalcowanego arkusza);
spadowa kolumna, której element drukujący, najczęściej klisza, zajmuje całkowitą szerokość marginesu lub marginesów stronicy po obcięciu;
spuszczona kolumna niepełna od góry;
szpicowa kolumna niepełna od dołu;
wakatowa (wakat) - kolumna wypełniona tylko materiałem justunkowym, objęta paginacją;
wpuszczona kolumna, której element drukujący, najczęściej klisza, zajmuje część marginesu stronicy po obcięciu.
Komplet czcionek — właściwy dla danego języka ilościowy zestaw poszczególnych liter alfabetu, cyfr i znaków.
Konkordans — nazwa stopnia pisma, równa 36 punktom; materiał justunkowy
o szerokości 3/4 kwadratu (36 punktów).
Kontrtytuł — tytuł wydania zbiorowego, umieszczony w książce na stronicy parzystej, obok tytułu głównego.
Korekta — oznaczenie błędów składu zecerskiego na odbitkach próbnych zwanych korektorskimi, za pomocą znormalizowanych znaków korektorskich; czynność poprawiania błędów w składzie zecerskim.
autorska — wprowadzenie poprawek przez autora;
stylistyczna — poprawianie błędów i usterek stylistycznych;
szpaltowa — korekta przeczytana i poprawiona w szpaltach;
techniczna — wyznaczenie i poprawienie błędów technicznych składacza;
w arkuszach — poprawienie błędów na odbitkach przełamanych kolumn;
własna (domowa) — pierwsza korekta przeprowadzona przez korektora drukarni.
Korpus — patrz garmond
Korytarz — w składzie zecerskim tekstowym, błąd technologiczny, polegający
na niewłaściwym uszeregowaniu odstępów w większej liczbie kolejnych wierszy tak,
że tworzą one przerwy w spoistości składu. Takie przerwy tworzą korytarze pionowe lub ukośne.
Krój pisma — komplet liter i znaków o jednolitych cechach charakterystycznych.
Kursywa — pismo pochyłe, stosowane do składania wyróżnień (inaczej: italika).
Kwadrat — jednostka miary typograficznej = 4 cycerom = 48 punktom (18,048 mm);
nazwa stopnia pisma.
Legenda — tekst objaśniający mapy, plany, rysunki, wykresy itp.
Ligatura — dwie lub więcej liter na jednym słupku czcionki.
Linia pisma — dolna granica rysunku liter, bez wydłużeń dolnych, tworząca linię równoległą do krawędzi płaszczyzny sygnaturowej czcionki.
Łam — określona liczba wierszy tekstu podstawowego stanowiąca kolumnę
w układzie jednołamowym lub jej część w układzie wielołamowym.
Łamanie — formowanie kolumn książki lub czasopisma ze szpalt, klisz, wzorów, tytułów i ornamentów, na ogół według wskazówek zawartych w odbitkach korektorskich, lub według makiet wydawniczych.
Majuskuły — inaczej wersaliki, wielkie litery alfabetu, różniące się kształtem
od minuskuł, mieszczące się między górną a podstawową linią pisma.
Makieta — zbiór określonego formatu projektowanych kolumn w skali 1:1, wyklejonych z odbitek właściwych składów, klisz i tabel, z zachowaniem zasad łamania, uzupełniony adjustacją, stanowiący wzorzec do łamania kolumn. Zawiera sposób rozmieszczenia tekstów, tytułów, grafiki, wyróżnień lub innych elementów kolumny (ang. layout).
Manuskrypt — rękopis.
Marginalia — uwagi dotyczące treści umieszczone na zewnętrznych marginesach książki.
Marginesy — nie zadrukowana część powierzchni strony wzdłuż czterech krawędzi kolumny. Im większa kolumna druku na stronie danego formatu tym mniejsze są marginesy.
Maszynopis — materiał napisany na maszynie do pisania, sprawdzony, zaadiustowany, przeznaczony do składania lub składania i łamania, zawierający część tekstową, tabele, wzory oraz załączniki potrzebne do wytworzenia produktu poligraficznego.
Mediewal — nazwa odmiany w grupie pism antykwowych, której cechami charakterystycznymi są niewielkie zróżnicowane grubości kresek, łagodne przejścia
od linii cienkich do grubszych oraz zakończenia liter skośnymi lub poziomymi szeryfami, opartymi na łukach koła.
Metryka książki — informacje techniczne dotyczące książki.
Miary typograficzne — system miar drukarskich, tzw. system Didota (paryski),
oparty na punkcie typograficznym, którego wartość metryczna wynosi 0,37594 mm
(2660 p. = 1 mm).
Minuskuła — inaczej litera tekstowa. Mała litera alfabetu, różniąca się kształtem
od majuskuły, czyli litery dużej. Jej górna i dolna krawędź rysunku mieści się między podstawową, a średnią linią pisma, natomiast jej wydłużenia między dolną
i górną linią pisma.
Montaż — naklejanie kilku negatywów lub diapozytów na podłoże przezroczyste (astralon), celem przeniesienia obrazu przez kopiowanie na formę drukową.
Mora — przypadkowe i niepożądane tło, pojawiające się w kształcie regularnych punktów, wskutek nieprawidłowego krzyżowania się linii rastrowych wykonywanej kliszy z liniami rastra oryginału.
Motto — zdanie, cytata, sentencja podkreślająca myśl przewodnią utworu
lub jego część.
Mutacja — dokonanie w części nakładu zmian w tekście, np. zmiana dat, godzin, nazwisk artystów w programach, koncertów lub afiszach, zmiana pewnej części tekstu przy matrycowaniu druków akcydensowych itp.. W gazecie częściowa zmiana tekstu pierwszego wydania pisma, podyktowana potrzebą wprowadzenia świeższych
lub lokalnych wiadomości dla danego miasta lub okręgu.
N-R
Nagłówek — tytułowa część kolumny czasopisma, obejmująca m.in. tytuł, numer bieżący, miejsce i rok wydania oraz zwięzłą informację, jakim zagadnieniom pismo
jest poświęcone.
Nakład — liczba jednego wydania książki, egzemplarzy jednego numeru czasopisma, gazety lub innego druku.
Narożnik — ornament lub linia o ściance bocznej ściętej pod kątem 45°,
stosowana do składania kątów prostych, tabel, ramek itp. układów.
Nawias — znak pisarski stosowany w tekście oraz w składach matematycznych, chemicznych i innych.
Nonparel — nazwa stopnia pisma, który odpowiada 6 p. typograficznym.
Notka — objaśnienie, uwaga, przypis autora lub redakcji, zawierający dodatkowe informacje dotyczące całych ustępów, zdań lub wyrazów.
Objętość publikacji — ustalona liczba arkuszy wydawniczych lub drukarskich.
Obłamywanie — przy umieszczonej kliszy, tabeli lub inicjale, węższych od szerokości kolumny lub łamu, wypełnienie pozostałego miejsca tekstem,
złożonym na odpowiednio mniejszą szerokość.
Obwoluta — papierowa okładka z zakładkami, stosowana jako ochrona oprawy książki: spełnia również rolę propagandową.
Offset — odmiana techniki druku płaskiego, polegająca na przeniesieniu farby
z formy na cylinder gumowy a następnie na papier (druk pośredni).
Oficyna — dawne określenie drukarni lub wydawnictwa posiadającego drukarnię.
Okienko — wcięcie w kolumnie powstałe przez złożenie odpowiedniej liczby wierszy na węższy format, w którym umieszcza się tytuł; wyodrębniona graficznie za pomocą ramki część kolumny w czasopiśmie.
Okładka — zewnętrzna ochrona wkładu książki, wykonana z kartonu (oprawa miękka) lub tektury (oprawa twarda).
Opaska książki — pasek papieru z końcami założonymi pod okładkę lub sklejonymi, zawierający tekst reklamujący książkę.
Oprawa książki — czynność obejmująca składanie (falcowanie) wydrukowanych arkuszy do ustalonego formatu, zbieranie składek (kompletowanie), szycie, obcinanie oraz łączenie z okładką. Polska Norma PN-65/P-55501 rozróżnia dziewięć zasadniczych rodzajów opraw przemysłowych.
Ornament — czcionka lub wiersz linotypowy o oczku zawierającym element zdobniczy.
Oryginał — tekst lub materiał ilustracyjny służące jako wzory (treść lub kształtu
i koloru) do powielania drukiem.
Pagina — liczba porządkowa wskazująca kolejność stron książki lub periodyku. Umieszcza się ją w widocznym miejscu nad lub pod kolumną tekstu.
Stron tytułowych ani wakatów nie paginuje się, choć wlicza się je do kolejności stronic.
ślepa - tymczasowa liczba kolejna stronicy.
zwykła - liczba stronicy oznaczona za pomocą cyfr arabskich lub rzymskich;
żywa - wiersz tekstu okolicznościowego wraz z kolejną liczbą stronicy, umieszczonej u góry lub u dołu kolumny; zawiera, oprócz numeru strony, nazwisko autora, tytuł dzieła, części lub rozdziału. Żywa pagina powinna mieścić się w jednym wierszu nie wypełniającym całej szerokości kolumny.
Pantone — System barw drukarskich opracowanych przez firme Pantone, powstałych przez zmieszanie 15 pigmentów (w tym białego i czarnego). Nie zawsze kolory mają odwzorowanie w systemach CMYK i RGB.
Paser — graficzny element umieszczany poza formatem netto publikacji poligraficznej, służący w druku wielokolorowym jako swoisty „celownik”
do dokładnego nanoszenia obrazu drukowego kolejnymi kolorami farb w to samo miejsce. W druku jednokolorowym pasery nie mają zastosowania. Pasery stanowią miejsce kontroli i punkt odniesienia przy montażu klisz, wykonywaniu odbitek próbnych oraz w samym druku. Znajdują się one na każdym z wyciągów barwnych
w tym samym miejscu i mają ten sam kształt. Umiejscowione są najczęściej w rogach lub na środkach marginesów stron w odległości kilku punktów typograficznych
na zewnątrz od linii krojenia arkusza. W przypadku większych stron publikacji może występować większa ilość paserów. Pasery tworzy się podczas drukowania
do PostScriptu lub nanosi ręcznie w programie graficznym. Pasery umieszczane są
w strefie spadów, które są odcinane w procesach introligatorskich. Zdarza się jednak niekiedy, że pozostają one na arkuszach gotowego wyrobu i są widoczne
dla użytkownika. Dzieje się tak wtedy, gdy w wyrobie końcowym wykorzystywana jest cała szerokość, a czasem także długość arkusza np. w przypadku druku gazet
lub plakatów.
Pauza — kreska pozioma, inaczej myślnik. Może mieć długość dużej litery N w danym kroju i stopniu pisma i wtedy jest nazywana en-myślnikiem lub dużej litery M w danym kroju i stopniu pisma i wtedy jest nazywana em-myślnikiem. En-myślnik umieszczamy między wyrazami oznaczającymi trwanie, na przykład określającymi upływ czasu
w miesiącach, godzinach lub latach. Em-myślnik stosujemy, podobnie jak dwukropek czy nawias, aby odzwierciedlić nagłą zmianę myśli, lub w miejscu, gdzie przecinek byłby znakiem przystankowym zbyt słabym. Pod MS Windows en-myślnik uzyskujemy wciskając lewy klawisz Alt i wpisując z klawiatury numerycznej (znajdującej się
z prawej strony) 0150, natomiast em-myślnik uzyskujemy wciskając lewy Alt i wpisując kod 0151.
PDF — format pliku graficznego (skrót od ang. Portable Document Format), stworzony przez Adobe Systems Inc. mogący zawierać całą stronicę lub publikację,
a jego przeglądanie i dalsza reprodukcja wymaga jedynie posiadania odpowiedniego interpretera, wbudowanego w RIP lub programu Adobe Acrobat.
Pełna justyfikacja — zabieg typograficzny polegający na wyrównywaniu tekstu
do lewego i prawego marginesu jednocześnie, bez względu na ilość liter w wierszu.
Perforacja — szereg dziurek lub kresek wykonanych w procesie drukowania
lub przy użyciu odpowiedniego urządzenia (grzebienia), zwanego perforówką,
w celu ułatwienia oddzierania części papieru; wycięcie otworów w taśmie papierowej służącej do sterowania pracą odlewarki monotypowej lub automatu odlewniczego
w systemie TTS.
Pismo akcydensowe — najczęściej pismo ozdobne, nie używane do składania tekstów książek, gazet i czasopism.
Pierwodruk — stronica poprzedniego wydania przeznaczona do składania
i łamania lub reprodukowania inną techniką przy wznowieniach.
Plagiat — przywłaszczenie cudzego utworu lub jego części, wydanie cudzego utworu pod własnym nazwiskiem; kradzież literacka.
Plakat — reklama, ogłoszenie, hasło ujęte w artystyczną formę graficzną, drukarską lub malarską.
Podcięcie — sposób składania wyliczeń, w którym literę lub liczbę wyliczenia składa się na początku wiersza lub akapitu, a tekst następnych wierszy w linii pionowej
z pierwszą literą tekstu pierwszego wiersza.
Poligrafia (przemysł poligraficzny) — gałąź przemysłu obejmująca zakłady wszystkich technik druku, introligatorstwo przemysłowe i zakłady pomocnicze
(fabryki farb graficznych, odlewnie czcionek, wytwórnie matryc linotypowych itp.).
Pozycja tabeli — część pola rubrykowego, powstała z przecięcia rubryki
i ograniczona liniami lub odstępami.
Pozytyw — kopia obrazu (rysunku, tekstu itp.), na której układ miejsc ciemnych
i jasnych jest zgodny z odpowiadającym mu oryginałem.
Półfiret — drobny justunek odpowiadający stopniowi czcionek danego pisma,
o szerokości równej połowie tego stopnia.
Półkwadrat — średni justunek danego stopnia pisma, o szerokości 24 punktów typograficznych.
Procesy wydawnicze — czynności związane z przygotowaniem materiałów
w instytucji wydawniczej, przeznaczonych do produkcji poligraficznej.
Proof (wydruk kolorystyczny) — wydruk próbny pracy, stanowiący wzór kolorystyczny dla drukowanych materiałów. Barwy na monitorze i różnych papierach zupełnie inaczej oddają kolory. Proof kolorystyczny daje nam pewność, że to co zostało zaprojektowane wydukowane będzie dokładnie w takich odcieniach barw jakich użył grafik. Prospekt — rodzaj druku reklamowego, zapowiadający ukazanie się książki
lub zawierający opis i charakterystykę maszyn, urządzeń, przedmiotów itp.
Proporcja — określony stosunek między częściami jakiejś całości;
złota podział odcinka prostej na takiej części, z których część mniejsza odnosi się
tak do większej, jak część większa do całości odcinka.
Przedtytuł — pierwsza stronica książki zawierająca nazwisko autora (lub autorów), skrót tytułu i niekiedy znak wydawnictwa.
Przedłużka — wklejka o formacie większym od kart książki, zamieszczona zwykle
na części uzupełniającej, widoczna dla czytelnika w czasie czytania innych stronic książki (najczęściej mapy, plany, rysunki).
Przełamywanie — powtórne łamanie części lub całości złamanej książki
lub czasopisma, wynikłe z dużej korekty, zmian redakcyjnych lub zmian kolejności artykułów.
Przerywnik — niewielka winieta, o rysunku przeważnie związanym tematycznie
z treścią książki, dzieli tekst lub stanowi zakończenie rozdziału.
Przeskład — powtórne wykonanie składu wskutek dużej korekty, zmiany formatu, kroju lub stopnia pisma; złożony materiał redakcyjny, który nie został zamieszczony
w czasopiśmie z braku miejsca i przestał być aktualny.
Punkt typograficzny — podstawowa jednostka miar typograficznych = 0,3759 mm.
Redaktor techniczny — pracownik wydawnictwa zajmujący się realizacją produkcji książek, czasopism lub akcydensów. W zakres jego czynności wchodzą: adiustacja maszynopisów i materiału ilustracyjnego, korekta techniczna, sporządzenie makiet
i szkiców, akcepty do druku oraz inne sprawy techniczne związane z działalnością wydawniczą.
Register — zbieżność padania na siebie wierszy kolumn, drukowanych po obu stronach arkusza papieru.
Reprodukcja — możliwie wierne odtworzenie oryginału jedną z technik druku,
w celu powielenia na papierze lub innym materiale;
odbitka reprodukowanego oryginału.
Retusz — graficzne poprawianie oryginału przeznaczonego do reprodukcji;
poprawianie negatywów lub diapozytywów przez uwydatnienie szczegółów rysunku, powiększenie lub osłabienie gęstości optycznej, celem uzyskania maksymalnego podobieństwa odbitki z oryginałem.
Rewizja — ostatnia korekta przed drukowaniem odbitki próbnej z maszyny, przeprowadzona na podstawie odbitek korektorskich akceptowanych do druku.
Rękopis — tekst napisany ręcznie; w szerszym znaczeniu - materiał tekstowy napisany na maszynie, opracowany redakcyjnie i technicznie, przeznaczony do składania
lub składania i łamania.
RGB — (skrót z języka angielskiego od pierwszych liter Red, Green, Blue — czerwony, zielony, niebieski) — podstawowe barwy postrzegane przez ludzkie oko, tworzące addytywny model barw. Poprzez mieszanie trzech podstawowych składników światła kolorowego w różnych proporcjach i natężeniach można otrzymać teoretycznie każdą inną barwę.
Rozświetlić skład — wyrównać odstępy optyczne między literami.
Rubryka — część pola rubrykowego tabeli oddzielona pionowymi (poziomymi) liniami lub odstępami.
Ryza — miara papieru równa 500 arkuszom.
S-Z
Skład — materiał złożony według maszynopisu i adiustacji, z zachowaniem zasad
i wymagań jakościowych przewidzianych normami i instrukcjami technologicznymi;
akcydensowy skład przeznaczony do druku akcydensów;
cyfrowy skład tekstowy z przewagą cyfr;
dziełowy skład tekstów książek beletrystycznych, naukowych i in.;
gładki skład tekstowy bez tabel, wzorów, klisz i innych utrudnień;
matematyczny skład z przewagą wzorów matematycznych;
nut skład złożony ręcznie czcionkami nut;
obcojęzyczny skład w językach obcych;
poezji skład utworów poetyckich;
tabelaryczny skład tabel;
Skład akcydensowy — jeden z rodzajów składu drukarskiego, w znacznej części ręczny, bardzo pracochłonny, wymagający od składacza wysokich kwalifikacji, obejmujący wszelkie druki okolicznościowe, np. formularze, druki biurowe, ulotki, etykiety, afisze itp.
Składanka — druk, najczęściej reklamowy, którego objętość tworzy kilka
lub kilkanaście stronic specjalnie załamanych (np. w kształcie harmonijki).
Skorowidz — alfabetyczny spis nazw, określeń lub nazwisk, z podaniem liczb stronic albo innej numeracji, umożliwiający odnalezienie w tekście poszukiwanego tematu.
Skrypt — publikacja o charakterze podręcznika, odbitka techniką powielaczową bądź inną techniką druku, przeznaczona dla określonego kręgu czytelników.
Solut — skład tekstu gładkiego (bez utrudnień).
Spacja — justunek drobny w stopniach od 6-20 punktów, o grubości mniejszej
od połowy swojego stopnia. Inaczej nazywanac odstępem międzywyrazowym.
Jest to znak o kodzie ASCII 32, odpowiadający miejscu wolnemu między wyrazami.
Spacjowanie — czynność związana z wstawianiem spacji między litery wyrazu (wyróżnianie).
Spad — pole druku, które wychodzi poza obszar publikacji i jest przeznaczony
do obcięcia. Stosowany, aby obszar druku dochodził do krawędzi po obcięciu arkusza.
Stopień czcionki (pisma) — wymiar czcionki między płaszczyzną sygnaturową
a płaszczyzną tylną, określony w jednostkach miary typograficznej. Inaczej jest to miara wysokości liter. Mierzona jest między górną a dolną krawędzią pisma.
W Polsce stopień pisma powinien być podawany w punktach typograficznych.
Sygnatura arkusza — wiersz z kolejną liczbą i tytułem lub liczbą i skrótem tytułu książki, umieszczony na dole pierwszej stronicy każdego arkusza drukarskiego
(skł. introlig.);
grzbietowa - znak umieszczony na grzbiecie składki introligatorskiej, ułatwiający kontrolę prawidłowego skompletowania egzemplarza książki;
szpalty - wiersz na początku szpalty zawierający numer zamówienia, skrócony tytuł pracy, nazwisko składacza i inne dane.
Szeryf — zakończenie znaków graficznych (liter, cyfr itp.) niektórych krojów pisma drukarskiego w postaci łuków lub krótkich kresek. Przykładem kroju pisma szeryfowego jest Times New Roman, a bezszeryfowego Arial.
Szesnastka — szesnaście kolumn stanowiące w formatach AB5 arkusz drukarski,
w procesie oprawy złamywany (falcowany) na trzy złamy.
Szmuctytuł — patrz przedtytuł.
Szpalta — skład zecerski o określonej szerokości lecz dowolnej długości,
zależnej najczęściej od długości szufelki.
Sztabik — rodzaj justunku długiego, grubości 24-48 punktów i długości 2-7 kwadratów.
Średnian — nazwa stopnia pisma 14 punktowego.
Światło — nie zadrukowane miejsce na kolumnie. Wyróżnia się światło międzyliterowe, międzywyrazowe (spacje), międzywierszowe (interlinie), międzyłamowe (pole działowe) i okołotytułowe.
Tabela — zestaw tekstów, liczb albo rubryk przeznaczonych do wypełnienia, rozmieszczonych w polu rubrykowym tabeli wg układu określonego przez główkę
i/lub boczek.
Tabela rozkładowa — tabela, której jedna połowa umieszczona jest na kolumnie parzystej a druga na kolumnie nieparzystej.
Tablica — ilustracja albo zestaw ilustracji z tekstami objaśniającymi, rozmieszczone według określonego układu wydawniczego.
Tercja — nazwa stopnia pisma 16 punktowego.
Tinta (apla) — jednolite tło wydrukowane jasną farbą, na którym następnie drukuje się farbą ciemniejszą tekst, ilustracje, rysunki.
Tom — część wydawnictwa zwartego lub ciągłego, wydzielona przez autora
lub nakładcę, zaopatrzona przeważnie we własną kartę tytułową i z reguły w odrębną paginację.
Typografia — ogół procesów druku wypukłego. W znaczeniu ogólnym - drukarstwo, potocznie — druk wypukły, a najczęściej — kompozycja druków z czcionek, grafik,
linii i ornamentów.
Tytuł — nazwa utworu, jego części lub napis wyjaśniający treść tekstu (tabeli).
W czasopiśmie odnosi się do:
do samego czasopisma,
do poszczególnych działów, artykułów, felietonów rubryk itp.
Układ graficzny — sposób komponowania stronicy książki, broszury, akcydensu itp.
blokowy asymetryczny charakteryzuje się tekstami składanymi w blokach (prostokątach), które nie mają wspólnej osi symetrii;
blokowy symetryczny wyróżnia się grupami wierszy tworzącymi prostokąty (bloki), które rozmieszczone są symetrycznie do osi kolumny;
chorągiewkowy charakteryzują wiersze, których początek (lub koniec) tworzy pionową linię prostą, zaś przeciwny brzeg, ze względu na różną ilość tekstu, tworzy linię nieregularną;
osiowy klasyczny tworzą wiersze wersalikowe, tekstowe i inne elementy graficzne (np. klisze), justowane na osi symetrii kolumny. Estetyka układu w dużym stopniu zależy od doboru kroju pisma, stopnia czcionek oraz wielkości odstępów między literami wyrazów, między wyrazami i poszczególnymi wierszami.
Układ typograficzny — rozmieszczenie tekstu, ilustracji i różnych elementów graficznych na stronie książki, czasopisma, gazety lub innego wydawnictwa, uwzględniające format papieru i kolumny, wielkość marginesów, krój i stopień pisma, usytuowanie tytułów, a wszystko dobrane odpowiednio do treści i przeznaczenia publikacji. Najczęściej są stosowane układy typograficzne: asymetryczny, blokowy, chorągiewkowy, swobodny, symetryczny (klasyczny, osiowy) i wielołamowy.
Ustęp — fragment, urywek część, akapit (np. powieści) stanowiący zwykle pewną całość logiczną.
Użytek — jedna kopia pracy lub jej część, która mieści się na arkuszu drukarskim.
Jeśli format pracy jest mniejszy niż format arkusza, przygotowuje się kilka użytków,
np. na arkuszu A2 mieszczą się 4 użytki A4.
Wakat (vacat) — pusta strona książki wliczona do paginacji.
kolumna złożona tylko z materiału justunkowego;
stronica nie zadrukowana, wliczana do ogólnej paginacji książki.
Wąs — nawias, znak pisarski jedno- lub kilkuczęściowy, stosowany w składach matematycznych, tabelach, wykazach itp.
W ciągu składać — składać tekst bez akapitów; łamać rozdziały w książce nie należy rozpoczynać od nowych kolumn.
Wcięcie — określonej wielkości odstęp tekstu od lewego brzegu kolumny
w pierwszym wierszu akapitu.
Wdowa — błąd składu. Ostatnia linijka akapitu pojawiająca się na początku następnej strony publikacji.
Wersaliki (majuskuły) — czcionki dużych liter alfabetu danego kroju pisma.
Wiązanie kolumn — kilkakrotne okręcanie sznurkiem boków kolumny,
w celu zabezpieczenia składu przed rozsypaniem.
Wiersz — rząd znaków drukarskich, wyjustowany do określonej szerokości;
akapitowy pierwszy wiersz ustępu w tekście; zależnie od dyspozycji technicznej składany jest z wcięciem lub bez wcięcia;
hasłowy główny wiersz lub kilka wierszy wyróżnionych w układach akcydensowych;
końcowy (wychodni) — ostatni, pełny lub niepełny wiersz ustępu w tekście.
Winieta — rysunkowa ozdoba, pierwotnie oparta na motywach winorośli (stąd nazwa), umieszczona jako element zdobiący stronice książki lub czasopisma.
Wkład — w oprawie introligatorskiej, komplet zadrukowanych i złożonych (sfalcowanych) arkuszy skompletowanych z zachowaniem kolejności stronic, przygotowanych do połączenia z okładką.
Wkładka — oddzielnie wykonany druk (np. ulotka, prospekt, anons, ankieta itp.) wkładany w introligat, do gotowej książki lub czasopisma; w formie odlewniczej linotypu — część zmienna, regulująca szerokość i stopień odlewanego wiersza.
Wolumen — volumen; łacińska nazwa zwoju papirusowego lub pergaminowego; odrębna jednostka introligatorska, może obejmować jeden lub kilka tomów, stanowi jedną z podstaw do obliczeń statystycznych oraz inwentaryzacji zbiorów bibliotecznych.
Wstawka — dodatkowy tekst do poszczególnych stronic maszynopisu, korekty szpaltowej lub korekty w kolumnach.
Wyrównać odstępy — zastosować obowiązującą zasadę poprawnego składania, mającą na celu optycznie równomierne naświetlenie wierszy oraz uzyskanie jednolitej czerni całej powierzchni odbitej kolumny;
międzyliterowe (tzw. światła) — zastosować spacje przy szczególnym układzie liter wersalikowych, w celu uzyskania optycznie jednolitych odstępów pomiędzy wszystkimi literami wchodzącymi w skład wyrazu.
Wyróżnienie — zgodnie z dyspozycją techniczną odmienne złożenia znaku, wyrazu
lub części tekstu przez użycie pisma półgrubego, pochyłego, wersalików, zastosowanie spacjowania itp.
Wysokość pisma (czcionki) — odległość od powierzchni oczka do powierzchni stopki czcionki;
angielsko-amerykańska wynosi 62 p.
lipska równa się 66 p.
paryska (normalna) równa się 62 2/3 p.
petersburska wynosi 66 3/4 p.
Wzornik czcionek — zestawiony wg grup, krojów i stopni wydrukowany zbiornik pism, linii, ornamentów, znaków matematycznych, chemicznych itp. znajdujących się
w danej drukarni.
Wzory — skomplikowane składy zecerskie, np. jedno- lub wielostopniowe formuły matematyczne, uproszczone lub strukturalne wzory chemiczne, zawierające litery, cyfry, znaki matematyczne, chemiczne, linie itp.
Wzorzec — zaakceptowana odbitka, próbka koloru, szkic wydawniczy, makieta itp., stanowiące podstawę dla wykonania określonego procesu technologicznego.
Zablokować — wstawić w składzie, w miejsce brakującego znaku lub nieczytelnego wyrazu odpowiednią ilość znaków wyróżniających się i łatwych do zauważenia
przez lektora.
Zapas (składów) — pozostałe po złamaniu gazety lub czasopisma składy, rezerwowane przez wydawnictwo do następnych numerów.
Zbieranie czynność introligatorska. Składanie sfalcowanych arkuszy według
ich kolejności w celu ich przygotowania do szycia lub klejenia. Jest wykonywane ręcznie lub maszynowo.
Zecernia — wydział produkcyjny w drukarni, wykonujący formy ze składów ręcznych, maszynowych i klisz.
Zgubić wiersz — przekładać jeden lub kilka poprzednich wierszy tekstu w taki sposób, aby przez równomierne zmniejszenie odstępów pomiędzy wyrazami zlikwidować ostatni wiersz akapitu.
Złoty podział — patrz proporcja.
Znaki adiustacyjne — umowne oznaczenia, za pomocą których wykonuje się adiustację maszynopisu;
akcentowe dostawiane znaki akcentów w postaci kropek, przecinków, kresek itp. w czcionkach wersalikowych większych stopni (powyżej 20 p.);
korektorskie ustalone znaki umowne, służące do zaznaczania błędów na odbitkach korektorskich tekstów, tabel i innych elementów;
specjalne czcionki stosowane w składach technicznych, naukowych, handlowych itp. Należą do nich m.in. znaki matematyczne, chemiczne, astronomiczne, biologiczne, meteorologiczne, muzyczne itp.